సమీక్షరాజస్థాన్ రాష్ట్రం లోని దక్షిణ భాగం లో వున్న నగరం బన్స్వారా 5307 చ.కి.మీ లలో విస్తరించి వున్న బన్స్వారా జిల్లాకు ఇది పరిపాలనా కేంద్రం. 302 మీటర్ల సగటు ఎత్తులో వున్న ఈ నగరం మహారావాల్ జగమల్ సింగ్ స్థాపించిన ఒకప్పటి రాజ్య౦. ‘బన్స్’ అంటే వెదురు అడవులు అనే మాట నుంచి ఈ ఊరికి బన్స్వారా అనే పేరు వచ్చింది.

బన్స్వారా పట్టణం ద్వారా ప్రవహించే మహీ నది లో వున్న వందలాది ద్వీపాల కారణంగా ఈ ఊరిని ‘శతద్వీప నగరం’ అని కూడా అంటారు.ఒకప్పటి రాజ సంస్థానం బన్స్వారా జిల్లాను మాహారావల్ వంశీకులు పాలించారు. వగద్ లేదా వగర్ అనబడే ఈ ప్రాంతం లోని తూర్పు భాగంలో బన్స్వారా వుంది. జానపదుల ప్రకారం ఈ ప్రాంతాన్ని భిల్లు రాజు బంసియా పాలించి తన పేరిట బన్స్వారా గా నామకరణం చేసాడు. తరువాత జగమల్ సింగ్ అతన్ని ఓడించి చంపి ఈ రాజ్యాన్ని పాలించిన మొదటి మహారావల్ అయ్యాడు.

చిన్న జల్లియన్వాలా బాగ్1913లో అప్పటి ప్రభుత్వం పై సంఘ సంస్కర్త గోవింద గిరి, పంజా ల నేతృత్వం లో కొందరు భిల్లులు తిరుగుబాటు చేసారు. అయినప్పటికీ వారి తిరుగుబాటును అణచివేసి మానఘర్ కొండ వద్ద శాంతియుత సమావేశం నిర్వహిస్తున్న వందలాది మంది భిల్లులను కాల్చి చంపారు. ఈ సంఘటనను చిన్న జల్లియన్వాలా బాగ్ సంఘటన గా పిలుస్తారు. ఈ సంఘటన జరిగిన మానఘర్ కొండ పవిత్రంగా భావించబడి మానఘర్ ధామ్ గా పిలువబడుతోంది.స్థానికులు, భాషలు భారత స్వాతంత్ర్యం తరువాత, 1949 లో బన్స్వారా రాజ్యాన్ని కుశాల్ ఘర్ రాజ్యాన్ని రాజస్తాన్ లో విలీనం చేసి బన్స్వారా ను ప్రత్యెక జిల్లాగా తీర్చిదిద్దారు.

భిల్లులు, భిల్లు మీనాలు, దామర్లు, చార్పోతాలు, నినామాల తోపాటు పటేల్, రాజపుత్ర, బ్రాహ్మణ, మహాజనుల వంటి ప్రధాన కులస్తులు ఈ ప్రాంతంలో నివసిస్తారు. గుజరాతీ, మేవారీ భాషల మిశ్రమ౦ వాగ్రీ, ఇక్కడ ప్రధానంగా మాట్లాడే భాష.

బన్స్వారా లో ఆకర్షణలు త్రిపుర సుందరి, మహీ జలాశయం, కాగ్డి పిక్ అప్ వయర్, మదారేశ్వర్ శివాలయం ఈ ప్రాంతం లోని ప్రసిద్ధ ఆకర్షణలలో కొన్ని. బన్స్వారా జిల్లాలోని ఇతర ఆకర్షణలలో అబ్దుల్లా పీర్, ఆనంద సాగర్ సరస్సు, భీమ కుండ్, అ౦దేశ్వర్ (జైన దేవాలయం), చీన్చ్ బ్రహ్మ దేవాలయం ఉన్నాయి. బన్స్వారా చేరుకోవడం 181 కిలోమీటర్ల దూరంలోని ఉదయపూర్ ఇక్కడికి దగ్గరలోని విమానాశ్రయం. జోధ్పూర్, జైపూర్, ముంబై, డిల్లీ లకు ఇక్కడి నుండి నిత్యం విమానాలు తిరుగుతాయి. రత్లాం, దుంగర్పూర్, దోహాద్, జైపూర్ ల నుండి బన్స్వారా కు బస్సు సర్వీసులు అందుబాటులో ఉన్నాయి. ఆగస్ట్ నుండి మార్చ్ మధ్య కాలం బన్స్వారా సందర్శనకు అనువైన సమయం.